YAŞLI ARABULUCULUĞU (ELDER MEDİATİON)

28 Ağustos 2024 Çarşamba

Av. Arb. Zübeyde TAYMAZ*
Özet: Bu makalede, yaşlı ihmal ve istismarında, henüz ülkemizde uygulanmayan ama uzun yıllardır dünyada uygulanan, Yaşlı Arabuluculuğunun dünyadaki uygulamaları ve öneminden bahsedilecektir.
Anahtar kelimler: Yaşlı, Arabulucu, Arabuluculuk, Yaşlı Arabuluculuğu, Yaşlı İstismarı, Yaşlı İhmali, Alternatif Uyuşmazlık Çözümü
Abstract: Inthis article, the aplications and importance of Elder Mediation in the world in elder negligence
and abuse, which has not been implemented in our country yet but has been applied in the world for many years, will be discussed.
Keywords:Elder, Mediator, Mediation, Elder Mediation, Elder Abuse, Elder Neglect, Alternative Dispute
Resolutions
Özel Hukuk Uyuşmazlıklarında, alternatif çözüm yolu olarak nitelendirilen Arabuluculuk Kurumu birçok ülkede olduğu gibi ülkemiz hukuk sisteminde de uygulanmaktadır.
6325 sayılı Hukuk Uyuşmazlıklarında Arabuluculuk Kanunu, 22/06/2012 tarihinde Resmi Gazetede yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 25/10/2017 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 7036 Sayılı İş mahkemeleri Kanunu ile Dava Şartı Arabuluculuk 02/06/2018 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan Arabuluculuk Yönetmeliği ve 19.12.2018 tarihli Resmi Gazetede yayımlanan 7155 sayılı Abonelik Sözleşmesinden Kaynaklanan Para Alacaklarına İlişkin Takibin Başlatılması Usulü Hakkında Kanun ile de ticari uyuşmazlıklarda dava şartı arabuluculuk hukuk sistemimizde yer almıştır. Halihazırda Tüketici Uyuşmazlıklarının da dava şartı kapsamında öncelikle Arabuluculuk yolu ile çözümlenmesi amacıyla getirilmek istenen Kanun Tasarısı Mecliste görüşülmektedir. Arabuluculuk yolu ile uyuşmazlıklarda büyük başarılar elde edilmesi ile yakın zamanda Tüketici uyuşmazlıkları ile beraber daha başka uyuşmazlıkların da Arabuluculuk kapsamına alınması ve alt uzmanlık alanları oluşturulması öngörülmektedir.
Arabuluculuk ile ilgili bu kısa açıklamadan sonra, arabuluculuğun uygulandığı ülkelerin hemen hemen hepsinde uygulanan, çok daha spesifik ve de önemli olan Yaşlı Arabuluculuğunun (Elder Mediation) dünyadaki uygulamaları ve uygulamaların ilk kez ülkemiz açısından değerlendirilmesi yapılacaktır.
Tıpkı yaşlanan Dünya nüfusu gibi yaşlanan ülkemiz nüfusu da göz önüne alındığında ve yaşlılarımızın sosyal, toplumsal ve ekonomik refah üzerindeki tartışmasız önemine binaen Yaşlı Arabuluculuğu alt uzmanlık alanı olarak, Türk Arabuluculuk Sisteminde bir an önce yerini almalı ve bu konuda sertifikasyon ve eğitim çalışmalarına hızla başlanmalıdır.
Toplumların refah ve gelişmişlik düzeylerine göre yaşlılığın başlangıcı ve algılanışı değişmektedir. Oysa yaşlanma olgusu, tüm dünyada, canlılar için kaçınılmaz bir biyolojik
2
süreçtir ve evrensel bir nitelik arz eder. Neticeten, yaşlılık göreceli ama yaşlanma süreci evrenseldir denilebilir. Dünya nüfusu gibi Türkiye nüfusu da gittikçe yaşlanıyor. Türkiye
İstatistik Kurumu (TÜİK), 18/03/2020 tarihli, “2019 İstatistiklerle Yaşlılar” bültenindeki verilere göre; Yaşlı nüfus son beş yılda %21,9 artmış olup, yaşlı nüfus olarak kabul edilen 65 ve daha yukarı yaştaki nüfus, 2014 yılında 6 milyon 192 bin 962 kişi iken son beş yılda %21,9 artarak 2019 yılında 7 milyon 550 bin 727 kişi olmuştur. Nüfus projeksiyonlarına göre yaşlı nüfus oranının 2023 yılında %10,2, 2030 yılında %12,9, 2040 yılında %16,3, 2060 yılında %22,6 ve 2080 yılında %25,6 olacağı öngörülmüştür.
Bahsi geçen TÜİK bülteninde, Türkiye nüfusunun yaş yapısı değiştiği ve Yaşlı nüfusun toplam nüfus içindeki oranının %10'u geçmesi nüfusun yaşlanmasının bir göstergesi olduğu,. Türkiye'de yaşlı nüfus, diğer yaş gruplarındaki nüfusa göre daha yüksek bir hız ile artış gösterdiği hususlarına yer verilmiş, küresel yaşlanma süreci olarak adlandırılan "demografik dönüşüm" sürecinde olan Türkiye'de, doğurganlık ve ölümlülük hızlarındaki azalma ile birlikte sağlık alanında kaydedilen gelişmeler, yaşam standardının, refah düzeyinin ve doğuşta beklenen yaşam süresinin artması ile nüfusun yaş yapısının şekil değiştirdiği, çocuk ve gençlerin nüfus içindeki oranı azalırken yaşlıların toplam nüfus içindeki oranı artış gösterdiği, Türkiye, oransal olarak yaşlı nüfus yapısına sahip ülkelere göre hala genç bir nüfus yapısına sahip olsa da, yaşlı nüfus sayısal olarak oldukça fazla olduğu belirtilmiştir. Aynı şekilde En yüksek yaşlı nüfus oranına sahip ilk üç ülke sırasıyla %34,1 ile Monako, %28,8 ile Japonya ve %22,7 ile Almanya oldu. Türkiye’nin, yaşlı nüfus oranına göre sıralamada 167 ülke arasında 66. sırada yer aldığı belirtilmiştir. (http://www.tuik.gov.tr/)
Yukarıdaki istatistikî bilgiler tüm dünyada olduğu ülkemiz nüfusunun da hızla yaşlanmakta olduğunu göstermektedir. Yaşlanan nüfus ve yaşlanan bireylerle beraber yaşlılık ve yaşlılar açısından dolaylı olarak da tüm toplumu etkileyen hukuksal, sosyal, ekonomik, eğitim ve sağlık sorunları da artış göstermekte ve bu sorunlara karşı sosyal devlet anlayışı da dini ve kültürel
3
değerler de yetersiz kalmaktadır. Yaşlı bireyin yaşadığı ekonomik zorluk, sosyal uyumsuzluk, sağlık sorunları, hukuki sorunlar ve ailesi ile yaşadığı aile içi anlaşmazlıklar; yaşlıyı, ailesini ve dolayısı ile tüm toplumu olumsuz yönde etkilemekte ve bu durum fasit daire oluşturmaktadır. Yaşlı İhmal ve İstismarı, ekonomik, hukuki, ve sosyal alanda artış göstermekte ve tüm dünyada bu soruna dikkat çekmek ve farkındalık yaratmak için 15 Haziranı Dünya Yaşlı İhmal ve İstismarı Farkındalık Günü (Elder Abuse and Neglect) olarak kutlanmaktadır. Yaşlı bireyler, toplumun insan kaynaklarının önemli ve değerli bir bölümünü oluşturmaktadır. Yaşlı istismarı ve ihmalinin hiçbir şekli kabul göremez. Bu nedenle alınacak önlemler ve çeşitli girişimlerle yaşlı istismarı ve ihmalinin önlenmesi ve saptanması gerekmektedir. (Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi (2008) 68–75- Yaşlı İstismarı ve İhmali, Prof.Dr. Nuran AKDEMİR*, Arş.Gör. Ülkü GÖRGÜLÜ**, Yük.Hem. Fatma İlknur ÇINAR)
Türk Geriatri Derneğinin 12.09.2014 tarihli, “Yaşlı İhmali Ve İstismarı Önemli Sorunlardır, Önlenmelidir!” başlıklı dokumanında, toplumda yaşlı istismarına dair algıyı, farkındalığı artırmak gerekliliğine ve bu amaçla, dünya ile paralel olarak, 15 Haziran Dünya
Yaşlılara Yönelik İstismarı Farkındalık Günü kapsamında çalışmalar yapılması gereklilik ve önemine değinmiştir. http://www.turkgeriatri.org/
Yukarıda bahsi geçen bilgiler ışığında, yaşlı ihmal ve istismarını önlemek için atılması gereken adımlardan biri de Yaşlı Arabuluculuğunun tüm dünyada olduğu gibi bir an önce ülkemizde de uygulanmasıdır. Dünyada Yaşlı Arabuluculuğu, Canada Adalet Sistemi Yaşlı Arabuluculuğunu benimsemiş ülkelerden biridir. Hatta Yaşlı Arabuluculuğu ile ilgili olarak yaşlanma konusunda Uzman Arabulucuların Mesleki davranış Kuralları (Code of Conduct for Mediators Specializing in Issues of Aging,) şeklinde lkeler de belirlenmiştir.
Yaşlılık alanında Arabuluculuk yapacakların sertifikalandırılması ve eğitilmesi konularında ciddi aşamalar kaydetmişlerdir. 1990 yılından beridir de Canada da Yaşlı Arabuluculuğu sistemde yerini almıştır. https://www.justice.gc.ca/eng/rp-pr/cj-jp/fv-vf/mp-pm/p1.html
1972 yılında Amerika Birleşik Devletlerinde (Michigan) kurulan, Sosyal Gerontoloji Merkezi (The Center for Social Gerontology, Inc. -TCSG), yaşlıların bireysel özerkliklerini desteklemek ve refah seviyelerini yükseltmek için sosyal ve eğitim alanında çalışmalar yapan bir organizasyondur. TCSG, 1985 yılından itibaren de yaşlanan toplum ve kişilerin hukuksal ve hak arama alanında çeçitli projelerle yaşlılık alanında çalışmalarda bulunmuştur. Bu çalışmalardan birisi de Arabuluculuğu Yaşlılar için alt uzmanlık alanı olarak değerlendirilmesi yönündeki çalışmalarıdır. Vesayet alanında Arabuluculuk konusunda bir modül hazırlanarak bu modülde Yaşlı Arabuluculuğu ele alınmış ve arabulucular eğitilmiş bu bilgiler kitaplaştırılmıştır. (https://www.tcsg.org/mediation/manual.htm) http://tcsg.org/wp/eldermediation
Yine aynı şekilde https://www.mediate.com/elder/ internet sitesinde, Yaşlı
Arabuluculuğu, alt uzmanlık alanı olarak değerlendirilip bu konuda çeşitli makaleler paylaşılmıştır. Birçok ülkede Alternatif Uyuşmazlık Çözüm Yolu olarak, Yaşlı Arabuluculuğu alt uzmanlık alanı olarak hukuk sistemlerinde yerini almıştır. Yaşlı Arabuluculuğunun
4
dünyadaki uygulamaları incelendiğinde, uygulama daha çok gönüllülük esasına dayanır. Aile içi uyuşmazlıkların tarafsız ve alanında eğitim almış uzman bir arabulucu tarafından çözümlenmesi taraflarca tercih edilmektedir. Zira dava ve mahkeme yolu ile aile ilişkilerin daha çok zarar görme ihtimali ve aile içi uyuşmazlıklarının bu sebeple daha da büyümesi önlenerek önemli ölçüde yaşlı istismarının önüne geçilmektedir. Kardeşler arası çekişmeler, hırslar, araya iyiniyetli ama uzman olmayan ya da kötüniyetli 3. Şahısların girmesi ile de aradaki uyuşmazlıklar daha da şiddetlenerek, neticede yaşlı ile aile üyelerinin yıpranmasına, mağduriyetine ve telafisi güç zararlara neden olacağından, Yaşlı Arabuluculuğu bu bağlamda mutlak bir gereklilik arz etmektedir. Ülkemizin de gittikçe yaşlanan bir toplum olması ve yaşlılık ile ilgili sorunların daha görünür hale gelmesi nedeniyle yaşlı Arabuluculuğunun, alt uzmanlık alanı olarak uygulamaya konulması açısından önemlidir.
Yaşlı Arabuluculuğu, bu uzmanlık alanının çok önceden uygulanmaya başladığı ülkelere paralel ve benzer olarak, ülkemizin sosyo-ekonomik, kültürel ve hukuk yapısı da göz önüne alınarak ilerleyen dönemlerde şu alanlarda uygulanabilir:
• Sağlık hizmetleri (Evde bakım, sağlık kuruluşlarında bakım)
• Emeklilik ( sosyal güvenlik)
• Ekonomik sorunlar
• Konut, Çevre ve sosyal yaşam düzenlemeleri
• Huzurevlerinin verdiği ve tıbbi kararlar
• Emniyet
• Bakıcı sorunları
• Kuşaklararası ilişkiler
• Tatil programları
• Yeni evlilikler ve üvey aile durumları
• İstismar ve İhmal
• Dini konular
• Ailevi sorunlar
• Emlak, miras sorunları
• Vasilik
• Eğitim
• Fiziksel ve Psikolojik Yetersizliklerin neden olduğu sorunlar vs
• Şiddet vs.
Sonuç olarak; yaşlı ihmal ve istismarını önlemek ve aile içi uyuşmazlıkları sağlıklı ve kalıcı bir şekilde çözebilmek, dolayısıyla da toplumsal huzur ve sosyal adaleti sağlayabilmek için, Arabuluculuk Sistemi içinde alt uzmanlık alanı alarak, Yaşlı Arabuluculuğu çözüm üretmek adına atılabilecek en önemli ve gerçekçi adımlardan biridir.
5
---------------------------------------------------------
*Türkiye Emekliler Derneği Hukuk Müşaviri
Köprü Arabuluculuk Merkezi Kurucu Ortağı

KAYNAKÇA

http://www.adb.adalet.gov.tr/
https://www.justice.gc.ca/eng/rp-pr/cj-jp/fv-vf/mp-pm/p1.html
http://www.tuik.gov.tr/
https://www.mediate.com/elder/
http://tcsg.org/wp/elder-mediation
https://www.tcsg.org/mediation/manual.htm

Code of Conduct for Mediators Specializing in Issues of Aging,
Sağlık Bilimleri Fakültesi Hemşirelik Dergisi (2008) 68–75- Yaşlı İstismarı ve İhmali,
Prof.Dr. Nuran AKDEMİR*, Arş.Gör. Ülkü GÖRGÜLÜ**, Yük.Hem. Fatma İlknur ÇINAR)

http://www.turkgeriatri.org/

Simone De Beauvoir – Yaşlılık İlk Çağ ve Yaşlılık 2. Çağ